Inleiding
Waarschijnlijk de meest voorkomende fracturen bij paard(-achtigen) zijn die van de snijtandengedeeltes van de onder- en bovenkaak. Gelukkig kunnen deze in heel veel gevallen door de dierenartsen van Paardenpraktijk Utrecht adequaat en aan huis behandeld worden. Breuken van de kaken die verder naar achter gelokaliseerd zijn komen minder vaak voor, hebben andere verschijnselen en moeten ook anders behandeld worden. Deze worden in het artikel Kaakfracturen bij paarden besproken.
Symptomen
De symptomen van breuken in de kaken ,tussen of vlak bij de snijtanden, zijn vaak niet heel duidelijk. Maar plotselinge “kopschuwheid”, bloed in de mond, speekselen (kwijlen), zwelling van de lippen, een of meer tanden die scheef staan en soms een tong die buiten de mond hangt, moeten wel een belletje doen rinkelen. In het algemeen eten de paarden verder nog goed en tamelijk normaal, alhoewel grazen bij de iets grotere fracturen moeilijk wordt. Ook bij het eten van harde voedermiddelen zoals wortels, bieten en appels kan opvallen dat het paard dit niet, of maar met een kant doet. Als de breuk al een paar dagen of zelfs weken onbehandeld aanwezig is, kan er uit de mond van het paard een onaangename lucht komen.
Oorzaken
Meestal is het vastzitten van de voorste delen van de kaak tussen tralies, voerluikjes, betongaas, metalen sluitingen of dekenrekken de oorzaak van de fracturen in deze gedeelten van de kaken. Ze haken tijdens het spelen of voor het voeren met hun snijtanden achter de vaste metalen delen. Berucht hiervoor zijn kettingen met grove schakels, tralies met weinig tussenruimte of het klepje van het voerluik. Door hun natuur als vluchtdier, de schrik en pijn zullen zij snel en hard terugtrekken waardoor de tanden met een klein of groot stuk bot afbreken. Een andere oorzaak van kaakfracturen is trauma van buiten af door bijvoorbeeld een klap van een ander paard of een val met het hoofd/mond op een betonnen bodem.
Onderzoek
Afhankelijk van de symptomen, de vermoedelijke oorzaak en het moment van ontstaan zal de dierenarts een onderzoek doen, een diagnose stellen en een actieplan voorstellen. Naast de algemene toestand van het paard is de locatie van de breuk of breuken een belangrijk uitgangspunt voor de behandeling. De dierenarts doet hiervoor een klinisch onderzoek, meestal met behulp van verdoving. In sommige gevallen zijn röntgenfoto’s noodzakelijk. Deze kunnen in overleg thuis of elders gemaakt worden.
Behandeling
Omdat het voor het functioneren van het gebit van het paard van belang is dat alle elementen op de juiste plaats staan, is het bij bijna al deze fracturen van belang dat de deze weer de normale positie krijgen. In veel gevallen kan de behandeling van fracturen van het voorste gedeelte van de kaken thuis bij het staand verdoofde paard uitgevoerd worden. Afhankelijk van onder andere de locatie van de breuk(en) en de toestand van het paard kan het noodzakelijk zijn het paard door te sturen zodat de behandeling eventueel bij het liggende dier onder algehele anesthesie uitgevoerd kan worden.
De behandeling van deze “open” fracturen is gebaseerd op het fixeren van het losse gedeelte van de kaak en tanden, met behulp van een of meer sterke roestvrijstalen cerclage-draad of draden, aan de andere tanden of eventueel zelfs aan de voorste kiezen. Afhankelijk van de breuk, de omstandigheden in de stal, het karakter en de algemene toestand van het paard kunnen de paardendierenartsen deze operatie op stal uitvoeren. Naast de sedatie (het roesje) wordt de kaak pijnloos gemaakt worden door een geleidingsanesthesie (verdoving van de plaatselijke gevoelszenuw). Vóórdat het losse stuk vastgezet wordt moeten wond en breukvlakken goed gereinigd worden en ontdaan van voedselresten, ontstekingsweefsel en losse botsplinters. Om het botstuk te kunnen fixerenmet de roestvrijstalen cerclagedraad moet er in het losse botstuk een tand zitten die daar nog goed in vastzit. Door deze tand met behulp van de draad tegen andere tanden te trekken wordt ook het botfragment op de juiste plaats gefixeerd. Voor elke fractuur kiest de chirurg een specifieke, bijpassende ligging en loop van de draad. Zelfs gezonde tanden die uitgevallen zijn kunnen via een bepaalde techniek weer terug geplaatst en vastgezet worden.
Nazorg
Het paard mag, als de verdoving is uitgewerkt, direct weer praktisch normaal eten. Het eten van krachtvoeder, kuilvoer en hooi is geen enkel bezwaar. Het laten grazen op kort gras is niet aan te raden en het eten van harde voedermiddelen waarvan hij stukken moet afbijten (bieten, wortels, appels) moet absoluut vermeden worden. In principe kan het paard ook al snel weer werken maar het gebruik van iedere vorm van een bit moet vermeden worden. Afhankelijk van de oorzaak van het ontstaan van de fractuur zal de omgeving van het dier aangepast moeten worden.
Zolang de draden nog in de mond zitten moet de mond dagelijks uitgespoeld worden met veel schoon water en moeten de ligging en de spanning van de cerclagedraden gecontroleerd worden. Los(ser) liggende draden moeten gecontroleerd worden door de dierenarts en eventueel aangedraaid of vervangen worden. De draden moeten na 6 a 8 weken verwijderd worden.
